Yeniden Değerleme; basit bir anlatımla işletmelerin faaliyetlerini yürütmek amacıyla temin ettikleri ve muhasebe kayıtlarına ilk edinim bedelleriyle (maliyet bedeli) aldıkları; maddi ve maddi olmayan duran varlıklarını (taşınmazlar, makine-teçhizatlar, demirbaşlar, taşıtlar, haklar vb. duran varlıklar) yıllar içinde oluşan fiyatlar genel seviyesindeki artışlara paralel olarak muhasebe kayıtlarında da değerlerinin güncellenmesini sağlayan önemli bir müessesedir. Bu yolla, esasen işletmeler maddi veya maddi olmayan duran varlıklarını maliyet bedellerini enflasyonist etkilere karşı güncellemektedirler.
Öncelikle belirtmek de fayda var. Tüm bu bahsedilecek Yeniden değerleme uygulamaları ihtiyaridir, zorunluluk bulunmamaktadır. Ancak, yeniden değerleme yapan mükelleflere önemli vergisel avantajlar sağlıyor. Şöyle ki yeniden değerleme imkanı; yüksek enflasyon dönemlerinde bilanço aktifindeki şirketin iktisadi kıymetini artırmakla birlikte hem bu varlıkların maliyetini artırıp amortisman yolu ile itfa edilmemiş kısımları için değerlenmiş bedeller üzerinden itfa edilmelerine, hem de elden çıkarma halinde değerlenmiş maliyetlerinin vergi planlamasında kullanımına imkan vermektedir. Ayrıca; yeniden değerleme sonrası ile öncesi arasındaki net değer artış farkının öz kaynakta yarattığı artış finansman maliyeti yüksek olan mükellefler açısından finansman gider kısıtlaması uygulamasının dışında kalmak açısından önemli bir imkan sağlamaktadır.
Yeniden değerleme uygulamasının fazlasıyla kafa karışıklığı yarattığı bir gerçektir. Bunun nedeni ise bu konuda üç ayrı kanun düzenlemesinin olmasından kaynaklıdır. Bunlar VUK geçici 31, geçici 32 ve mükerrer 298. maddelerde yer alan düzenlemeler olup hepsi yeniden değerlemeye yönelik hükümler içeriyor olmasıdır. Geçici 31’nci madde de yer alan düzenlemenin 31 Ocak 2021 tarihi itibariyle uygulama süresi sona erdi. Ancak Geçici 32 ve mükerrer 298’nci madde düzenlemeleri geçerliliğini koruyor. Sürekli yeniden değerleme olarak adlandırılan düzenleme mükerrer 298’nci madde de hüküm altına alınmış olup bu yeniden değerlemede vergi ödemesi bulunmamaktadır. Ancak söz konusu sürekli yeniden değerleme yapmadan önce önemini hala koruyan Geçici 32.madde uygulamasından bu sirkülerde bahsedilecektir.
Söz konusu geçici 32.maddeden yararlanma bir kez yapılabilir sonrasında yapılamaz olan sürekliliği olmayan bir uygulama olup 2022 ve 2023 takvim yıllarında sürekli yeniden değerleme yapılmadığı sürece mükelleflerin geçici 32’nci madde hükümlerinden yararlanma hakları devam edecektir. Tabi ki bu haktan yararlanmak için yeniden değerlenen net değer üzerinden hesaplanacak yüzde 2 oranındaki vergiyi ödemek gerekiyor.
Şöyle ki, öncelikle mükelleflere 2021 yılı içerisinde VUK geçici 31’nci maddesi hükümlerini dikkate almak ve yüzde 2 vergi ödemek suretiyle yeniden değerleme yapma imkanı verilmişti. Sonrasında ise geçici 31’nci madde hükümlerinden faydalansın faydalanmasın mükelleflere 1.1.2022 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere VUK geçici 32 madde hükümlerini dikkate almak suretiyle yüzde 2 vergi ödemek suretiyle yeniden değerleme imkânı getirilmişti. Böylece geçici 31’nci madde hükümlerinden faydalananlar geçici 32’nci madde hükümlerini dikkate almak suretiyle Aralık 2021 yurt içi üretici fiyat endeksini Haziran 2021 yurt içi üretici fiyat endeksine bölmek suretiyle iktisadi kıymetlerini ve bunlar üzerinden ayrılan amortismanları 31.12.2021 tarihi itibariyle güncel değerlerini taşıma imkânına sahip oldular. Yine aynı şekilde geçici 31’nci madde hükümlerinden faydalanmayan mükelleflere 2022 takvim yılının geçici vergi dönemlerinde sürekli yeniden değerleme yapmadan önce 31.12.2021 tarihli bilançolarında yer alan iktisadi kıymetlerle bu kıymetler üzerinden ayrılmış birikmiş amortismanları geçici 32’nci madde hükümlerini dikkate almak suretiyle yeniden değerleme fırsatı verilmiştir. Fırsat hala geçerliliğini koruyor. Şu noktanın altını tekrar çizmekte yarar var; 2022 ve 2023 takvim yıllarında sürekli yeniden değerleme yapılmadığı sürece mükelleflerin 31 Ocak 2024 tarihine kadar geçici 32’nci madde hükümlerinden yararlanma hakları devam ediyor.
7352 sayılı Kanunun 1’nci maddesiyle Vergi Usul Kanununa eklenen geçici 33’ncü madde ile 2022 hesap dönemi ile 2023 hesap döneminin geçici vergi dönemleri “enflasyon düzeltmesi şartlarının gerçekleşmediği dönem” olarak kabul edildiğinden, yeniden değerleme uygulaması tekrar önemli hale gelmiştir. Buna göre geçici 31 ve geçici 32’nci madde hükümlerinden faydalanmayan mükellefler 7338 sayılı Kanunla VUK’nun mükerrer 298 inci maddeye eklenen (Ç) fıkrası kapsamında 31.12.2021 tarihli bilançolarda yer alan iktisadi kıymetler ile bu kıymetlere ilişkin amortismanları yüzde iki ödemeden 2022 ilk geçici vergi döneminde yeniden değerleme imkanına sahip olacaklardır.
Öte yandan, Vergi Usul Kanununun geçici 31 ve 32‘nci madde hükümleri dahilinde yeniden değerleme yapan mükellefler açısından mükerrer 298’nci maddeye göre yapılacak yeniden değerlemede iktisadi kıymetlerin bu geçici maddelere göre yeniden değerlenmiş tutarları dikkate alınmak suretiyle yeniden değerleme yapılacaktır. Diğer deyişle yeniden değerlemenin değerlemesinin değerlemesi yapılacaktır. Mükerrer 298/Ç madde hükümleri dahilinde 2022 takvim yılının ilk geçici vergi döneminden itibaren başlayacak yeniden değerlemede esas alınacak yeniden değerleme oranı ise bir önceki yılın Kasım ayından başlamak üzere; 3, 6 ve 9 uncu aylarda bir önceki 3, 6 ve 9 aylık dönemlere göre Türkiye İstatistik Kurumunun Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksinde meydana gelen ortalama fiyat artış oranı esas alınmak suretiyle belirlenecektir.
Özetle Yeniden değerleme uygulamasında mükellefler üç farklı durum karşı karşıyadırlar.
Özetle; 31.12.2021 tarihine kadar olan dönemde Geçici 31’inci ve Geçici 32 inci madde uyarınca vergili yeniden değerleme uygulamaları bulunmakta, 1.1.2022 tarihinden itibaren ise vergisiz yeniden değerleme imkânı bulunmaktadır. Geçici 31 inci madde kapsamında yeniden değerleme yapmamış ve bu imkândan yararlanamamış olan işletmeler için geç kalınmış bir durum yoktur, bunlar için Geçici 32 inci madde uyarınca 31.12.2021 tarihine kadar olan dönem için vergili yeniden değerleme imkanı devam etmektedir.
Yeniden değerleme işlemleri ya hesap dönemi sonunda ya da hesap dönemi içinde yer alan geçici vergi dönemleri sonunda olmak üzere yapılması mümkün bulunmaktadır. Bu nedenle en yakın geçici vergi dönemimiz Ocak-Eylül/2022 aylarını barındıran 3’üncü geçici vergi dönemimizdir. Bundan önceki Geçici vergi dönemlerinde de yeniden değerleme yapılması pek tabiiki mümkündü. Ancak ister yararlanmış olun ister yararlanmamış olun, 3. Geçici vergi döneminde 31.12.2021 tarihi ve öncesinde alınmış ve halen işletmenizin aktifinde kayıtlı olarak amortismana tabi bir iktisadi kıymetiniz var ise, bunları ve bunların amortismanlarını 3. Geçici vergi dönemi sonu olan 30.09.2022 tarihi itibariyle yeniden değerlemeye tabi tutabilirsiniz.
Gelir İdaresi Başkanlığı 2022 yılı 3 üncü geçici vergi döneminde yeniden değerleme yapacak işletmeler için yeniden değerleme oranını % 92,93 olarak tespit etmiş ve bunu 61 Seri No.lu Kurumlar Vergisi Kanunu Sirküleri ile 30.09.2022 tarihinde ilan etmiştir.
Bu geçici vergi döneminde de yeniden değerleme yapmak istemezseniz, bir yıllık hesap döneminizin sonu olan 31.12.2022 tarihi (özel hesap dönemi olan işletmelerde özel hesap döneminin sonu olan tarih) itibariyle de yeniden değerlemenin yapılması mümkün bulunmaktadır. Ancak bu yıl yapmadığınız yeniden değerleme imkanından gelecek yıl yapacağınız yeniden değerleme işleminde yararlanmanız mümkün bulunmaktadır.